Baselgias

Co cha la baselgia uriunda d’Ardez guardaiva oura, nun es cuntschaint. Dal 1445 es gnü fabrichà il clucher in stil gotic. La baselgia, sco ch’ella as preschainta hoz, es gnüda fabrichada ils ons 1576/77 sülla fundamainta da la veglia baselgia. Tant la structura sco eir il stil da la baselgia pon gnir qualifichats da rarità. La baselgia d’Ardez vala sco prüma baselgia refuormada cun empora in Svizra ed al medem mumaint sco ün dals rars fabricats dal renaschimaint (Rennaissance). Duos fanestras in culur muossan l’apostel Paulus ed il refuormatur Zwingli. L’on 1524 ha Lüzzi Sdratsch tgnü quia plüprobabel las prümas predgias refuormadas. Il bel orgel da baselgia es gnü fabrichà dal 1818. L’intern da la baselgia es gnü renovà cun premura dal 2013, davo es gnü renovà eir il clucher gotic.

La baselgia da Ftan es gnüda refabrichada ils ons 1621/22, davo cha las truppas austriacas tilla vaivan devastada, e finida dal 1634. Il cor es gnü a fin pür l’on 1754, in occasiun da la sinoda chi ha gnü lö a Ftan. La baselgia ha ün stil simpel-natüral, sainza temp. L’orgel pneumatic deriva dal 1904. Ornamaints fins da plantas decoreschan il cor e l’arch dal cor. Il clucher sta sulet davent da la baselgia sün ün grond spelm cristallin, chi’s rechatta sün üna morena instabila. Il clucher vaiva fingià i’l 18avel tschientiner ün tet a fuorma da tschiguolla. Davo l’incendi dal 1885 es gnü fat il nouv tet cun üna tschiguolla dubla singulara. 

La baselgia da Guarda es fabrichada vers la fin dal 15avel tschientiner in connex cul distachamaint da la plaiv d’Ardez. La baselgia es gnüda fabrichada impè da la veglia chapella. Las trais fanestras aint il cor poligonalic cuntegnan pitturas da vaider da Heide Schmidt. Süll’empora al vest da la baselgia as rechatta l’orgel, fabrichà l’on 1970. Sur il portal da la fatschada vest, as rechatta il monogram da Gesu Crist ed ils custabs A e Ω. Guarda ha introdüt la refuormaziun dal 1529, listess on sco Lavin, ingio chi predgiaiva Philipp Gallicius, il refuormatur principal da l’Engiadina Bassa.

Sper la via maistra d’Engiadina as rechatta la fracziun da Giarsun chi tocca pro Guarda. La simpla baselgia romana deriva probabel dal 13avel secul. La nav da la baselgia es simpla ed ha salaschada raduonda cun leiva pendenza, louvada in fuorma da staila. Il plafuond es a vout ed ha pitturas blauas. In connex culla renovaziun, fatta da l’architect Jachen Ulrich Könz l’on 1922, haja dat üna nouv’entrada e pitturas chi muossan da la vart schnestra üna gruppa da pelegrins e, da tuottas duos varts da l‘apsida, anguels. Sur il portal es ingravada üna crusch greca e daspera porta il giuf dal sain, spostà our da l’axa, il sulet sain dal 1676. La baselgia da Giarsun ha servi da culissa pel nouv film da Uorsin.

Il cumün da Sur En as rechatta da la vart dretta da l’En. Süsom cumün es la baselgina simpla, fabrichada i’l 13avel tschientiner. Il fabricat roman muossa üna simpla nav da la baselgia cun ün tschêlsura plat da lain ed ün fuond da cement. I’l ost da la baselgia es l’apsida a vout cun trais fanestras simplas. Ils bancs sun fich simpels, arcaics. Da la vart vers vest muossa ün oculus ün culomb alb. L’unic sain deriva da l’on 1694. Illa baselgia as rechatta ün armonium.